Hoe het Boedapest Memorandum, de Oekraïense houding beïnvloedt.

De Verenigde Staten stoppen met het leveren van wapens aan Oekraïne. Sommigen claimen dat Washington geen enkele verplichting heeft om Oekraïne bij te staan. Maar is dat ook zo? Dertig jaar geleden gaf Oekraïne haar kernwapens op in ruil voor veiligheidsgaranties.

Oekraïne gaf niet alleen haar kernwapens op, maar ook zware bommenwerpers en kruisraketten. En precies deze wapens worden ingezet tegen de Oekraïense civiele infrastructuur.

De kernwapens en deze zware wapens waren uiteraard van de Sovjetunie en waren na de val van de Sovjetunie in de kazernes van Oekraïne beland. Allemaal waar, maar toch stond Oekraïne ze af en daar gaat het om.

Doordat Kyiv ze afstond, maakte het zich daarmee wel kwetsbaar. Aanvankelijk wilde Oekraïne ze ook niet afstaan, maar onder druk van de Verenigde Staten besloot Oekraïne ze toch af te staan.

De Verenigde Staten

Tijdens het Boedapest Memorandum werd in feite bepaald dat niet alleen Oekraïne, maar alle voormalige Sovjetstaten hun kernwapens zouden afstaan aan Rusland. In ruil hiervoor beloofden de Verenigde Staten, Frankrijk en China (in andere documenten) Oekraïne te hulp te schieten als hun soevereiniteit en integriteit in het geding zou komen. In 2014 bleek deze garantie een papieren tijger te zijn.

De oorlog in Oekraïne

Veel mensen weten Oekraïne eigenlijk pas op de kaart aan te wijzen sinds 2022. Nederlanders waren daar eerder toe in staat vanwege de tragische gebeurtenis van MH17, die door aan Rusland gelieerde milities op 17 juli 2014 uit de lucht werd geschoten.

Maar voor velen werd Oekraïne pas een Europees land nadat Russische raketten (sommige hadden ze in 1994 van Oekraïne gekregen) op Oekraïense peuterspeelzalen en bejaardentehuizen insloegen. Maar in feite kun je zeggen dat de Oekraïense integriteit en soevereiniteit al op 18 maart 2014 werd geschonden met de inname van de Krim.

Veiligheidsgaranties

De veiligheidsgaranties die onder andere de Verenigde Staten in 1994 had getekend, bleken dus geen knip voor de neus waard te zijn. De Verenigde Staten, China en Frankrijk kwamen Oekraïne niet te hulp toen de Krim werd geannexeerd. Ook na de grootschalige invasie van Rusland sinds 24 februari 2022 was het muisstil in Peking, Parijs en Washington.

De Verenigde Staten hadden echter wel een verantwoordelijkheid. Ze hadden in 1994 niet alleen het verdrag getekend, maar daar eigenhandig voor gepleit en Oekraïne ook onder druk gezet. Uiteindelijk besloot Oekraïne dan toch maar haar kernwapens op te geven voor veiligheidsgaranties.

Maar toen puntje bij paaltje kwam, lieten juist de Verenigde Staten het zowel in 2014 als 2022 het afweten. Mensen die menen dat Amerika geen enkele verantwoordelijkheid heeft om Oekraïne bij te staan, weten niet waarover ze het hebben.

Als Oekraïne immers haar zware bommenwerpers en kernwapens nog had gehad, is het maar de vraag of Poetin het had aangedurfd om Oekraïne full-scale aan te vallen. De VS hebben de verplichting Oekraïne bij te staan, net als Frankrijk en China.

China

Natuurlijk is er een verschil. De Verenigde Staten en Frankrijk steunen/steunden Oekraïne wel met materiële hulp, maar het is vooral een verhaal van too little, too late. China daarentegen steunt zelfs Rusland. Sommig door Rusland gebruikt materiaal is gewoon van Chinese makelij. Ook ondersteunt China, Rusland als het gaat om satellietbeelden. China komt niet alleen het verdrag niet na, ze doen totaal het tegenovergestelde van wat ze hadden beloofd.

Onderhandelingen

Het Boedapest Memorandum werpt zijn schaduw over de hele crisis tussen Trump en Zelensky. Als Zelensky nog steun van de Verenigde Staten wil, moet hij zich heel nederig opstellen en in feite de ring kussen van de grote leider Trump.

Dat terwijl Trump als president van de Verenigde Staten, de verantwoordelijkheid erft, om zich aan gemaakte afspraken te houden, maar daar heeft hij lak aan. Dit gaat niet enkel over Oekraïne.

Het laat zien dat het woord van de Verenigde Staten weinig betekent. En dat laat zien dat je dus nooit kernwapens kunt afstaan in ruil voor Amerikaanse veiligheidsgaranties, omdat er zo een andere wind kan waaien in Washington en je bent aan de grillen van je buurman overgeleverd.

NAVO of kernwapens

De afgelopen maanden heeft president Zelensky het geluid van de Oekraïners duidelijk naar de buitenwereld verkondigd. Als er vrede komt en Oekraïne zou grondgebied moeten afstaan, dan bestaan er in feite twee opties: of Oekraïne wordt lid van de NAVO, of Oekraïne gaat weer zelf kernwapens maken.

Zelensky lijkt geen van deze punten te kunnen binnenhalen. Een mineralendeal zou volgens Trump en Vance de oplossing moeten bieden qua veiligheidsgaranties. Een zakelijke motivatie om Oekraïne bij te staan zegt men, maar in Oekraïne staan al veel Amerikaanse bedrijven. Die worden ook gewoon aan flarden geschoten door Rusland. Dat argument lijkt dus geen hout te snijden.

Vertrouwen komt te voet en gaat te paard

Anders dan je in de westerse media hoort, voelen Oekraïners zich juist verenigd achter Zelensky, na de vooropgezette rel in de Oval Office. Oekraïners zullen geen enkele ‘veiligheidsgarantie’ van het Westen of welk land dan ook geloven of vertrouwen.

Beloftes Team Trump

Team Trump belooft dat er onder voorwaarden weliswaar dat er wapens kunnen komen en dat Rusland hiermee wordt voorkomen het nog eens te doen. Oekraïne heeft gezien hoe optioneel de ‘we staan achter Oekraïne’ soms kan zijn. Daarom willen ze keiharde veiligheidsgaranties.

Oekraïners hebben gezien hoe Obama doodleuk zei over de Krim: Oekraïne is me geen oorlog met Rusland waard. Ze hebben gezien hoe het Westen haar beloftes aangaande het Boedapest Memorandum niet nakwam. In feite heeft Oekraïne haar zware wapens in 1994 dus voor niets afgestaan.

Bovendien heeft Oekraïne gezien hoe het Westen zich om de tuin liet leiden in 2015 tijdens de Minsk-akkoorden, wat in feite neerkwam op het legitimeren van de indirecte Russische bezetting van Luhansk en Donetsk. Ook nu laten westerse leiders zich foppen door Poetin.

De regering van Joe Biden kwam bovendien vele wapenleveranties niet na die ze wel hadden beloofd. Daarom is een deel van de wapens en het geld nooit in Oekraïne aangekomen. Wat het Westen zegt en wat uiteindelijk aankomt, daarin zit een groot verschil.

Oekraïners zijn niet gek

Om de harde opstelling van Oekraïne te begrijpen, zul je dus het Boedapest Memorandum moeten begrijpen. Oekraïne heeft vaker grote beloftes gekregen van het Westen die niet werden nagekomen.

Oekraïne zal dus blijven streven naar het NAVO-lidmaatschap, maar dat wordt heel lastig gezien Trump al heeft toegezegd dat dat niet gaat gebeuren. Toch lijkt een Oekraïens NAVO-lidmaatschap, of lidmaatschap van een Europese NAVO, de enige manier om de veiligheid van Oekraïne op de lange termijn te kunnen waarborgen.

Met vage veiligheidsgaranties ga je een nieuwe oorlog tussen Rusland en Oekraïne heel moeilijk kunnen voorkomen. Oekraïne als NAVO-lid is niet alleen voor Oekraïne een goede zaak, maar ook voor de Europese veiligheid.

Oekraïne heeft een groot leger, een leger met gevechtservaring en een indrukwekkende drone-industrie, die misschien wel de sleutel kan zijn voor Europa in de verdediging en afschrikking tegen Rusland.

Over de auteur

Ik ben Hidde Bouwmeester, freelance historicus en geopolitiek analist. Ik schrijf analyses en artikelen op sociale media en op mijn website. Alles is altijd gratis te lezen, maar een (kleine of maandelijkse) donatie wordt altijd gewaardeerd.